LISE MATEMATIK DERS KITAPLARININ KULLANIM SEKLI VE SIKLIGI

Özet:Bu çalismada liselerde matematik ders kitaplarinin kullanim sekli ve sikligi ögretmenlerin görüslerine basvurularak incelenmistir. Bilgi toplama amaciyla gelistirilen form (i) ders kitabini tanima ve kullanma düzeyi (ii) ders kitabinin nitelikleri (iii) ders kitabinin kullanimini etkileyen faktörlerle ilgili sorular olmak üzere üç ana baslik altinda toplanmistir.

Bulgular ögretmenlerin,

–    Ders kitabini tanima düzeyinin ortalama %84,8 oldugunu,

–    Ders kitabina bagli kalmanin bütün derse ayrilan zamanla kiyaslandiginda bunun %50 veya daha az oldugunu,

–    Günümüzde ders kitabi kullanma sikliginin eski yillara göre azaldigini,

–    Ders hazirlarken test kitaplarindan daha çok yararlandiklarini ortaya koymustur.

Ders kitabinin nitelikleri ile ilgili olarak,

–    Ögretmenlerin %65’i ders kitabinin konulari ele alis seklini iyi, digerleri orta veya daha kötü oldugunu,

–    Konularin uygulamali çalismalara ve testlere yer vermesi gerektigini,

–    Ders kitaplarindaki örneklerin tek tip oldugunu ve kitaplari ancak ögretmenlerin anlayabildigini belirtmislerdir.

Ögretmenler ayrica ÖSS kapsaminin daraltilmasinin lise matematik egitimine ciddi zararlar verdigini, bazi ünitelerin islenmesinin ders kitaplarinin kullanim sikligini kismen azalttigini belirtmislerdir.

GIRIS

Ders kitaplari, ögretmen ve ögrenci arasinda üstlendikleri köprü görevi ile her tür okul sisteminde önemli bir yere ve öneme sahiptirler. Ögretmen ve ögrenci ikilisi, egitimin olmazsa olmaz iki bilesenidir ve egitimin niteligi de kuskusuz ki bu iki ana bilesenin niteliklerinden çok etkilenir. Ögretim programi, ders kitabi, okul binasi, dersliklerin donanimi, ögrenme ortami ve bu ortamda yer alan destekleyici personel, yardimci malzeme ve çevre, egitimin niteligini etkileyen ikinci plandaki unsurlardir. Bunlarin içinde ders kitabina yüklenen görev, ögretmene ulasilamadigi durumlarda ögretmenin görevini üstlenmek suretiyle ögrenciye bilgi vermek ve çalismalarini yönlendirmektir. Ders kitabinin ögretmen cephesinden görünümü, dersin okutuldugu sinif için programlanmis olan ders içerigini sirayla sunmak suretiyle içerigin düzenli, asamali, eksiksiz verilmesini saglayan, ögrencilere verilecek ödevleri önemli ölçüde içeren güçlü bir araç olmasidir. Bu islevi dikkate alindiginda önemi, özellikle deneyimsiz ögretmenler için açikça ortadadir.

Matematik bir soyutlama bilimidir ve matematik bilgiler çogunlukla soyuttur. Bu tür bilgilerin diger kaynaklardan temin edilmesi oldukça zordur. Bu yaklasimla bakildiginda lise matematik ders kitaplari, ögrencinin yetismesinde büyük bir öneme sahiptir.

Ders kitaplarinin hazirlanmalarinda göz önüne alinmasi gereken en önemli husus, ögrenci seviyesine uygun, konu dizini iyi siralanmis ve anlasilir olmasidir. Bir ders kitabi ögrenciler tarafindan yararlanilabilir oldugu ölçüde nitelikli kabul edilir. Ögretmenin temel görevlerinden biri ders kitabini tanitmak ve ondan bir kaynak olarak nasil yararlanilabilecegini ögretmektir.

Ülkemizde ders kitaplari Talim ve Terbiye Kurulu’nun belirledigi ve Tebligler Dergisi araciligiyla açikladigi standartlara uygun olarak yazilir ve uygunluklari yine bu standartlara göre kontrol edilir. Bir ders için uygun bulunan kitaplardan hangisinin okutulacagina ayni dalin brans ögretmenleri, mevcut kitaplari inceleyerek karar verir.

Ders kitaplarinin bu çok yönlü islevinin farkina varilmasi üzerine, kitaplarin yazimi ve seçimi önem kazanmis ve ögretmen yetistiren lisans ve lisans üstü programlara son yillarda “Konu Alani Ders Kitabi Incelemesi” adiyla 4 kredilik bir ders konmustur. Bu çalisma bu dersin kapsaminda yapilmis bir çalismadir.

Ülkemizde lise ile üniversite arasinda kurumlasan dershaneler için üretilen test kitaplarinin, liselerdeki ders kitaplarinin yerini almakta oldugu kaygisi birçok egitimci tarafindan paylasilmaktadir. Eger bu kaygi hakli ise egitim sisteminin bundan ciddi zararlar görmesi söz konusu olabilir. Arastirma sonuçlarinin problemi daha açik olarak ortaya koymasi  ve gelecege dönük tedbirler almada bunlardan yararlanilmasi beklenmektedir.

Ders kitaplarinin okunmasinda ögretmenin tavri çok önemlidir. Ögretmen ögrencisini tesvik etmiyorsa, kitabin okunmasi olasiligi çok azdir. Bunun için de ögretmenin kitabi begenmesi ve benimsemesi gerekir. Bizim çalismamiz matematik ders kitaplarinin kullanim sikligini ve kullanim üzerinde etkili olan faktörleri incelemeyi amaçlamaktadir. Bu amaçla lise matematik ögretmenlerinin yazili görüsleri alinmis ve incelenmistir.

Matematik ders kitaplarinin özellikleri ve içerigi üzerine bir çok arastirma yapilmistir.

Dayak (1998), ögrenci ve ögretmenlerin  matematik ders kitaplarini yetersiz buldugunu ve matematik ders kitaplarinda; bilgi ve anlatim hatalarinin oldugu, degerlendirme soru tür ve sayilarinin yetersiz kaldigi, konularin somut olarak islenmedigi, ayrica matematik ders kitaplarinin ögrenci düzeyine uygun olmadigini belirtmistir.

Van Dormolen, ders kitaplarindaki matematiksel bilginin analiz edilmesi için a) kuramsal özellikler b) algoritmik özellikler c) metodolojik özellikler  ve d) iletisimsel özellikler bakimindan incelenmesi gerektigini belirtmistir. Diger taraftan, Schmidt ve arkadaslari ders kitaplarinin içerigi ile ilgili bilgiyi onlarin a) konularinin karmasikligina b) gelisimsel açidan karmasikligina c) bilissel açidan karmasikligina göre siniflamislardir (Akt. Haggarty ve Peppin 2002).

Yan ve Lianghuo (2002), Singapurlu matematik ögretmenlerinin ilkögretimin ikinci kademesinde en yaygin kullanilan iki ders kitabini nasil kullandiklarini 28 matematik ögretmeninden ve on sekiz maddeden olusan bir anket kullanilarak incelemistir. Bu arastirmadaki veriler matematik ders kitaplarinin ögretim için önemli oldugunu fakat tek kaynak olmadigini göstermistir. Bunun yaninda farkli cinsten, farkli deneyimlere sahip, farkli okullardan ögretmenler arasinda ders kitabi kullaniminda önemli bir farklilik olmadigini ortaya çikarmistir.

Bu arastirmalar ders kitaplarinin ögretimde önemli bir faktör oldugunu ve her yönüyle incelenmeleri ve tartisilmalari gerektigini ortaya koymaktadir. Bizim arastirmamiz da bu baglamda yapilmis bir çalismadir.

YÖNTEM

Arastirma Bursa ili merkez ilçelerindeki (Osmangazi, Yildirim, Nilüfer) liselerde çalisan tüm matematik ögretmenleri üzerinde yürütülmüstür.

Arastirmaya katilan toplam 127 ögretmenin cinsiyet ve kidem bakimindan dagilimi Tablo 1’de verilmistir.

Tablo 1: Örneklemdeki ögretmenlerin cinsiyet ve kidem dagilimlari

Tablo 1’den görüldügü gibi örneklemi  olusturan ögretmenlerin cinsiyet ve kidemlerinin yüzde oranlari birbirine yakindir. Kidem bakimindan incelendiginde herhangi bir kidem diliminin baskin olmadigi ve ögretmenlerin kidemleri bakimindan homojen dagildigi söylenebilir.

Çalismanin verilerini toplamak için 16 sorudan olusan bir bilgi formu gelistirilmistir. Bu 16 sorunun 12 tanesi çoktan seçmeli soru, 2 tanesi verilen seçenekler arasindan 2 veya 3 tanesinin öncelik sirasina konarak isaretlenmesini gerektiren yine çoktan seçmeli sorulardir. Son iki sorudan biri ögrencilerin kitap kullanma oranlariyla ilgili yüzdelik degerleri belirleyip yazmalarini gerektiren bir soru, digeri ders kitaplari, lise matematik programi hakkindaki düsüncelerini yazabilecekleri kompozisyon tipi soruydu.

Bilgi formu ögretmenlere verilmeden önce bir lisede çalisan 5 matematik ögretmenine uygulanmis, çalismanin amaci anlatilmis ve sorularla bu konudaki düsüncelerinin ne derece ölçülebildigi sorulmustur. Yüzyüze yapilan bu görüsmelerde sorularda bazi degisiklikler yapilmis ve bilgi toplama formuna son sekli verilmistir.

 Bilgi formu ögretmenlere arastirmacilar tarafindan çalistiklari okulda uygulanmis, karsilasilan matematik ögretmenlerine bilgi formundaki yazili açiklamalara ragmen çalismanin amaci sözlü olarak da açiklanmistir. Matematik ögretmeni sayisi kadar anket birakilmis, baska bir gün doldurulmus formlar toplanmistir.

Bilgi toplama formunda yer alan sorular kendi aralarinda üç ana baslik altinda toplanabilmektedir. Bunlar (i) ders kitabini tanima ve kullanma düzeyi ile ilgili sorular, (ii) ders kitabinin nitelikleri ve kitaptan beklentilerle ilgili sorular ve (iii) ders kitabinin kullanimini etkileyen faktörlerle ilgili sorulardir.

Verilerin degerlendirilmesinde tanimlayici istatistikler kullanilmistir.

BULGULAR

Çalismanin bulgulari bilgi toplama formunun içerdigi üç ana baslik esas alinarak asagida sunulmustur. Ögretmenler degisik matematik derslerine girdiginden ve amaç ders kitabi kullanma sikligini ölçmek oldugundan, okutulmakta olan matematik dersleri arasinda bir ayirim yapilmamisti. Dolayisiyla ögretmenler sorulari kendi verdikleri (okuttuklari) dersleri esas alarak cevaplandirmak durumundaydilar.

Elde edilen veriler, sorularin toplandiklari basliklar itibariyle söyle özetlenebilir:

Ders Kitabini Tanima ve Kullanma Düzeyi

Anketin 1, 2, 3, 4, 5 ve 10. sorulari ögretmenlerin ders kitabini tanima ve kullanma düzeyi ile  ilgilidir.  Sorulardan, “Ders kitabini ne ölçüde taniyorsunuz?” sorusuna verilen cevaplarda ögretmenlerden büyük çogunlugunun ders kitabini tanidigi (%84,8) anlasilmistir. Bunun yani sira “Kismen taniyorum. Bir seyler baktigim oluyor.” seçenegini isaretleyenlerin  %10 civarinda olmasi dikkat çekmistir. Ögretmenler yaklasik 5 yil öncesiyle kiyaslandiginda ders kitaplarinin eski yillarda daha çok kullanildigini belirtmislerdir (%16’ya karsi %63). Ders kitabi kullanma sekli ile ilgili soruya verilen cevaplardan, ek kaynaklara ihtiyaç duyan ögretmenlerin çogunlukta oldugu, bir kisim ögretmenin kitabi kullanmadigi ve ögrencilerine de önermedigi anlasilmistir.

“Dersi hazirlarken basvurdugunuz kaynaklara yüzde olarak yer verseniz bu sayilar ne olur? (Yüz sayisini üçüne paylastiriniz.)” seklindeki 10. soruya verilen cevaplarda test kitaplarinin ders kitaplarinin önüne geçtigini (%36 ya karsi %64) belirtmislerdir.

Kitabi kendi kullanmayan ancak ögrencilerine öneren ögretmenler de vardir, fakat ögretmenin kullanmadigi bir kitabi ögrencilerin önemsemeyecekleri açiktir. “Hem kendim kullanirim, hem de ögrencilerime öneririm.” seklinde cevap veren ögretmen orani %17,5 tir.

Ders Kitabinin Nitelikleri ve Beklentiler

Anketin 6, 7, 9, 14 ve 15. sorulari, ögretmenlerin kitabin nitelikleri hakkinda görüslerini ve beklentilerini yansitmaktadir.

Ögretmenler ders kitaplarinin konulari ele alis seklini  begenmekte fakat uygulamali çalismalara yer verme bakimindan yetersiz oldugunu belirtmislerdir.

Anketin 8. sorusu “Ders kitabini kullanimdan uzaklastiran nedenlerin basinda hangisi gelir? sorusuna “Teorem ve açiklamalara fazla yer vermemesi” (%31,7), “Alistirma ve test sayisinin yeterli olmamasi” (%35,3), “ÖSS’de yer alan tüm konulara yer vermemesi”, “Test kitaplarinin ders kitaplarindan daha iyi olmasi” ve “Konularinin çok olmasi” (her biri %24,1) ‘ni göstermislerdir.

Ders Kitabi Kullanimini Etkileyen Faktörler:

11, 12 ve 13. sorularla, ders kitabi kullanimini etkileyen faktörler belirlenmeye çalisilmistir.

Ögretmenler ÖSS sinavinin varliginin ve daha sonra bu sinavin kapsaminin daraltilmasinin lise matematik egitimine ciddi zararlar verdigini ve ders kitabi yaninda test kitaplarini yari yariya kullanmaya yönelttigini belirtmislerdir.

 “Sizi ders kitabindan uzaklastiran nedenler hangileridir? Önem sirasina göre ilk iki veya üç tanesine sira numarasi veriniz.” seklinde sorusuna bir kisim ögretmen “Ders kitabindan uzak degilim.” (%34,4), diger bir kisim  “ÖSS’nin soru biçimi ve kitaplarin buna uygun  olmamasi” (%31,9 ve 26,2) ni uzaklasmanin nedeni olarak göstermistir.

Anketin sonunda, ögretmenlerden lise matematik programi veya ders kitaplari hakkinda ayrica belirtmek istedikleri görüslerini yazmalari istenmistir. Görüs bildiren 51 ögretmenden 29 tanesi lise matematik programinin agir ve yogun oldugunu, kapsaminda degisiklikler yapilmasi gerektigini belirtmistir. 24 ögretmen ise, ÖSS sinavi ile lise matematik programinin kapsadigi konularin ve amaçlarin farkli oldugunu ifade etmistir. Bu ögretmenlere göre ÖSS sinavinin kapsaminin daraltilmasi, özellikle lise 2 ve 3. sinif konularinin ögretimini etkilemistir. Bunlardan biri asagida yer almaktadir.

Sekil 1: Bir ögretmenin Lise Matematik Programi ve ders kitaplari ile ilgili görüsleri

Ögretmenlerin bu soruya verdikleri cevaplardan da, ögrencilerin ders kitabindan ziyade test kitaplarina yöneldigi, kavram ve teorem bilgisi almaktan uzak olduklari, ezberledikleri kisa yollari tercih ettikleri anlasiliyor. Bu durum ise matematigin kazandirmaya çalistigi matematiksel düsünme ile çelismektedir.

SONUÇ VE ÖNERILER

Bu arastirmadan elde edilen sonuçlar söyle siralanabilir:

Ders kitaplarinin kullanimi eski yillara göre azalmis, ders kitaplarinin yerini test kitaplari almistir. Ders kitaplarinin ögretmenler tarafindan taninma düzeyi kismen eksik, kullanilma ve ögrencilere kullandirma düzeyi önemli derecede düsüktür. Bir anlamda ders kitabi sistemdeki islevini yitirmis, bunun yerini test kitaplari almistir. Test kitaplari ders kitabinin islevini yerine getirmekten uzak oldugu için, verilen formülleri ezberleyip kullanmaya çalisan, basaramadiginda özel ögretmene veya dershaneye basvuran bir kitlenin dogmasina yol açmaktadir. Sistem bu sekliyle kendince kaynaklara basvuran, düsüncesini açiklayabilen ögrenciyi yetistirmekten uzaklasmaktadir. Ögretmenler, bunu ÖSS sinavinin bir sonucu olarak düsünmektedirler.

Ögretmenler ders kitaplarinin konulari ele alis seklini iyi bulmalarina ragmen, ÖSS’nin kapsami ve soru yapisini ders kitaplarina uygun bulmadiklari, uygulamali çalismalara yeterince yer verilmedigini ve  örneklerin tekdüze oldugunu düsündükleri için ders kitabindan uzaklasmaktadirlar. Bu durum ders kitaplarinin yaziminda çok titiz davranilmasi gerektigini ortaya koymaktadir.

ÖSS sinavinin konu alaninin sinirli olmasi Lise Matematik Programi’nin uygulanmasini engellemekte, dolayisiyla ders kitaplarina olan ihtiyaci ortadan kaldirmaktadir.

ÖSS nin lise egitimi üzerindeki etkileri ve bu baglamda ders kitaplarinin kullanim sekli ve sikligina etkileri göz önüne alinarak ÖSS nin yapisi üzerinde ciddi tedbirler alinmalidir. Uygulanisi ve içerigi genellikle övgü alan ÖSS nin, zihinsel gelisme sürecini henüz tamamlamamis ögrencilerin egitimi üzerindeki etkileri beklenenden ve olmasi gerekenden kötüdür. ÖSS lise egitimi üzerindeki en büyük faktördür ve ögretim programini, ögretimin seklini bunlara bagli olarak da ders kitaplarinin kullanim sekli ve sikligini etkilemektedir.

Bu bakimdan ÖSS ye sadece bir seçme ve yerlestirme sinavi olarak bakmak yanlistir. Bu sinavin egitim sistemi üzerindeki dolayli etkileri dikkate alinarak üzerinde yeni düzenlemeler yapilmalidir.

KAYNAKLAR

[1] Dayak E., “Ilkögretim 5. Sinif Matematik Ders Kitaplarinin Egitim-Ögretime Uygunlugunun Degerlendirilmesi”, Yayinlanmamis Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Egitim Bilimleri  Enstitüsü, Istanbul, 1998

[2] Haggarty L., B. Peppin “An Investigation of Mathematics Textbooks and Their Use in English, French and German Classrooms: Who Gets an Opportunity to Learn What?” British Educational Research Journal, Vol 28, 2002

[3] Yan Z., F. Lianghuo “Textbook Use By Singaporean Mathematics Teachers at Lower Secondary School Level”, Mathematics Education for a Knowledge-Based Era ,Vol. 2, 2002